CZYTELNIA MNODN - CIEKAWE ARTYKUŁY DO POCZYTANIA

Kamishibai (jap. kami – papier, shibai – sztuka) – teatr obrazkowy, dosłownie: sztuka teatralna na papierze. Jest to tradycyjna japońska sztuka opowiadania historii z wykorzystaniem kartonowych plansz z ilustracjami oraz drewnianej skrzynki (zwanej butai), do której płynnie wsuwane są kolejne plansze odpowiadające konkretnym fragmentom opowieści snutej przez narratora.

Niezwykle ważnym elementem, na którym opiera się sztuka Kamishibai jest talent narracyjny opowiadającego, który odpowiednim tempem i barwą głosu tworzy barwne opowieści do pokazywanych na planszach ilustracji. Teatr obrazkowy można porównać do teatru marionetkowego, w którym miejsce marionetek zastępują ilustracji.

Skąd pochodzi Kamishibai?

Źródła teatru obrazkowego można odnaleźć już w XII wieku, kiedy to buddyjscy mnisi opowiadali umoralniające historie posługując się obrazami zwiniętymi w rulony. Sztuka ta uśpiona przez wiele lat odżyła na nowo w Japonii na początku XX wieku, gdy pojawiły się filmy dźwiękowe. Kamishibai stało się wtedy alternatywą dla ubogiej publiczności, której nie było stać na kupno biletów do kina, dając jednocześnie zajęcie bezrobotnym artystom i narratorom niemych filmów. Niewielkie rozmiary butai (drewnianej skrzynki z dwoma lub trzema okiennicami) umożliwiały jej łatwe przenoszenie. Stąd też narratorzy zajmujący się Kamishibai objeżdżali okoliczne wioski i miasta na rowerze, przywożąc ze sobą piękne ilustracje. Gdy zebrała się grupa słuchaczy, opowiadał ciekawe i często niesamowite historie. Były to bajki, legendy czy podania, które w baśniowej scenerii ukazywały prawdy moralne, pocieszały lub wzruszały odbiorców.
Sztuka Kamishibai zanikła w latach 60. XX w, wyparta przez telewizję i komiksy, jednak dzięki staraniom stowarzyszenia Ikaia znów staję się w Japonii popularna.

Do Europy sztuka Kamishibai dotarła w latach 70. XX wieku dzięki Edith Montelle – bibliotekarce i animatorce, która nadal szkoli nauczycieli i bibliotekarzy w sztuce opowiadania za pomocą Kamishibai. Współcześnie zachowana jest forma i idea teatrzyku obrazkowego, jednak treść dostosowuje się do warunków i tradycji kulturowych poszczególnych krajów.

Na czym polega sztuka Kamishibai?

Obrazy znajdujące się na kartonowych planszach przedstawiają kolejne fragmenty opowieści. Na przedniej stronie karty widocznej dla publiczności widnieje kolorowa ilustracja. Z tyłu natomiast znajduje się tekst, który czyta narrator oraz czarno-biała miniatura ilustracji widocznej dla widzów. Drugim istotnym elementem jest drewniany parawan – butai ( jap. Scena). Zarówno z przodu jak i z tyłu ma puste okna tak, by widoczny był przód i tył ilustracji. Dodatkowo po stronie publiczności parawan ten może być zamykany przy uzyciu dwóch lub trzech przysłon, które po otwarciu stanowia podpórki parawanu i zapewniają mu stabilność. Parawan może być ustawiony na jakimkolwiek podwyższeniu lub stole, na wysokości oczu widowni.
Kolejne plansze sa wsuwane w parawan. Stanowi on pewnego rodzaju oprawę – ramę dla ilustracji. Dzięki niemu opowieść wyraźnie wyodrębnia się z otoczenia i możliwe jest większe skupienie uwagi odbiorców na przesuwających się planszach. W zależności od fabuły, talentu i zamiarów narratora, zmiana ilustracji może być szybsza lub wolniejsza. Ilustracja może być widoczna dłużej lub krócej, aby wzmocnić emocje odbiorców, rozbudzić ciekawość lub przyspieszyc akcję. Do każdej ilustracji można również kilkukrotnie powrócić.
To różnorodne tempo zmian ilustracji jest charakterystyczna cechą Kamishibai, dającą wrażenie ruchu jak w animowanym filmie.

Jak jeszcze można wykorzystać Kamishibai?

Zalet Kamishibai jest wiele. Jest ono doskonałym narzedziem ułatwiającym naukę czytania oraz rozwijania umiejętności opowiadania historii. Wykorzystując zasadę teatru obrazkowego dzieci mogą również uczyć się tworzenia własnych bajek, przygotowywania ilustracji do bajek już znanych. Mają możliwość samodzielnego tworzenia teatru: wymyślenia historii, napisania scenariusza, dodania efektów dźwiękowych i świetlnych, dzięki czemu rozwijają wyobraźnię.

Warto zwrócić uwagę również na inne walory sztuki Kamishibai, które podkreśla dr Urszula Tokarska:

Funkcje psychologiczne, jakie może pełnić metoda kamishibai

1. doskonalenie kompetencji narracyjnych i autonarracyjnych:
a/ szeroki krąg odbiorców: od małego dziecka po dorosłego „opowiadacza historii”;
b/ kształtowanie i doskonalenie pełnego schematu narracyjnego (początek- rozwinięcie - zakończenie/// pejzaż akcji i pejzaż świadomości/// myślenie przyczynowo-skutkowe itp.);
c/ kształtowanie i doskonalenie pełnego schematu auto-narracyjnego (BOHATER-CEL-INTENCJA-PRZESZKODY-NARZĘDZIA RADZENIA SOBIE), co stanowi niezbędne podłoże dla dalszego rozwoju poprawnego schematu samego siebie, jako adekwatnie zmotywowanego podmiotu własnych działań i sprzyja zdrowiu psychicznemu, większej efektywności działań, a w konsekwencji również satysfakcji życiowej oraz budowaniu sił odpornościowych (budowanie sił odpornościowych „ja mam// ja jestem// ja mogę”);
d/ ćwiczenie się w samodzielnym układaniu historii.

2. modelowanie decyzji (wartości) oraz efektywnych działań i relacji interpersonalnych przez odpowiednio dobrane teksty historii.
3. nauka szacunku dla sztuki opowiadania historii
a/ „specjalny czas”, na który się czeka (nie można przywołać go za pomocą „pilota”);
b/ praktykowanie koncentracji i uważnego słuchania;
c/ współpraca przy układaniu grupowych historii;
d/ nauka (i zdobywanie odwagi do) publicznej prezentacji wypracowanych w grupie pomysłów.
4. poznawanie innych kultur (baśnie, legendy, stroje, potrawy, mentalność itp.)
5. ćwiczenia w twórczym myśleniu (np. wykorzystanie niekonwencjonalne reprodukcji dzieł sztuki jako materiału wyjściowego w procesie układania historii).