CZYTELNIA MNODN - CIEKAWE ARTYKUŁY DO POCZYTANIA
Dziecko z dysfunkcjami w szkole
Dziecko z dysfunkcjami w szkole
DYSLEKSJA ROZWOJOWA to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których współwystępują ZABURZENIA FUNKCJI PERCEPCYJNO - MOTORYCZNYCH, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności. Termin ten wskazuje na fakt wczesnych uwarunkowań tych trudności, trwających od urodzenia, a nie nabytych w późniejszym okresie. Zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych bywają określane jako FRAGMENTARYCZNE DEFICYTY ROZWOJOWE.
Zaburzenia te mogą dotyczyć funkcji:
- analizy i syntezy wzrokowej
- analizy i syntezy słuchowej
- funkcji językowych
- motoryki
- współdziałania czyli integracji wyżej wymienionych procesów
- pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej
- lateralizacji (przewagi stronnej ciała)
- orientacji w schemacie ciała, kierunkach i przestrzeni.
Zaburzenia te, choć istnieją od wczesnego dzieciństwa, spostrzegane bywają najczęściej w początkach nauki szkolnej albo jeszcze w późniejszym okresie. Zakres zaburzeń może być WĄSKI, bądź SZEROKI, gdy dotyczy kilku funkcji równocześnie. W cięższych przypadkach występują na ogół sprzężone zaburzenia kilku funkcji np. percepcji wzrokowej, słuchowej i motoryki. Dysfunkcję w zakresie percepcji czy motoryki zawsze należy odnieść do poziomu sprawności intelektualnej i wieku dziecka.
Niektórzy autorzy wyróżniają następujące typy dysleksji:
- DYSLEKSJA TYPU WZROKOWEGO, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej, powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo - ruchowej i wzrokowo - przestrzennej
- DYSLEKSJA TYPU SŁUCHOWEGO - uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych
- DYSLEKSJA INTEGRACYJNA, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest ich koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno - motorycznej
- DYSLEKSJA TYPU MIESZANEGO - gdy występują zaburzenia zarówno w percepcji słuchowej słowa, pamięci sekwencyjnej słuchowej, percepcji wzrokowej wyrazów, wzrokowej pamięci sekwencyjnej, pamięci wzrokowo - słuchowej oraz wyobraźni przestrzennej
JAK ROZPOZNAĆ DYSLEKSJĘ, DYSORTOGRAFIĘ, DYSGRAFIĘ, DYSKALKULIĘ? - diagnoza:
Dysleksję należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy umiejętność czytania przez dziecko, mierzona rzetelnym i trafnym testem, jest istotnie niższa (o jedną do dwóch klas) w stosunku do:
1. klasy, do której ono uczęszcza
2. jego wieku życia
3. jego globalnego wieku inteligencji (mierzonego rzetelną i trafną skalą); mimo zastosowania właściwych metod nauczania.
Dysortografię należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy umiejętność poprawnego ortograficznego pisania przez dziecko, mierzona rzetelnym i trafnym testem, jest istotnie niższa w stosunku do ... (j.w.)
Dysgrafię należy rozpoznać tylko wtedy, gdy umiejętność poprawnego graficznie pisania przez dziecko, mierzona w sposób obiektywny, jest istotnie niższa w stosunku do: ... (j.w.)
Dyskalkulię należy rozpoznać tylko wtedy, gdy umiejętność rozumowania matematycznego przez dziecko, mierzona w sposób obiektywny, jest istotnie niższa w stosunku do: ... (j.w.)
Przy rozpoznawaniu dysleksji, dysortografii, dysgrafii i dyskalkulii należy wykluczyć:
- zaburzenia wzroku i słuchu
- upośledzenie umysłowe
- brak motywacji do nauki szkolnej
- niewłaściwe metody nauczania
- porażenia i niedowłady kończyn górnych.
Aby ustalić, czy trudności w nauce dziecka są typu dyslektycznego, konieczne jest prowadzenie WIELOASPEKTOWYCH BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH (psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych i lekarskich).
Badania prowadzone w poradni poprzedzane są dogłębną analizą opinii nauczyciela polonisty, opinii ze szkoły o dziecku.
BADANIE PSYCHOLOGICZNE poprzedza wywiad prowadzony z rodzicami, dotyczący najwcześniejszego okresu życia dziecka - jego rozwoju psychoruchowego, początków kariery szkolnej, sukcesów i porażek.
Badanie psychologiczne ustala:
poziom rozwoju umysłowego,
poziom rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych zaangażowanych w proces pisania i czytania (percepcja i pamięć wzrokowa, percepcja i pamięć słuchowa, motoryka, lateralizacja, koordynacja wzrokowo - ruchowa, tempo uczenia się graficznego materiału symbolicznego),
innych funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych.
Powinno zawierać określenie cech osobowości dziecka oraz charakterystykę reakcji emocjonalnych . Ważna jest również ocena skuteczności oddziaływań środowiskowych. Do badania inteligencji służy TEST WISC-R (dla dzieci), WAIS-R (dla dorosłych). Zawiera szereg zadań, które mierzą inteligencję. Określa nie tylko poziom inteligencji, ale również dostarcza informacji na temat mocnych i słabych stron dziecka. Zadania w teście podzielone są na tzw. podtesty, z których każdy ocenia inny rodzaj inteligencji.
Test podzielony jest na 2 skale:
1. werbalną, która mierzy umiejętności językowe
2. niewerbalną (bezsłowną), która składa się z zadań wizualnych i manualnych.
Porównanie tych skal daje możliwość zorientowania się, w której dziedzinie (werbalnej czy niewerbalnej) dziecko ma więcej trudności, zaś otrzymany profil wskazuje na istnienie bądź brak podłoża dyslektycznego trudności w czytaniu i pisaniu.
BADANIE PEDAGOGICZNE obejmuje:
- ocenę umiejętności czytania i pisania,
- badanie słuchu fonematycznego i pamięci słuchowej bezpośredniej,
- szczegółową analizę błędów popełnianych w czytaniu i pisaniu pod kątem symptomatyki zaburzeń,
- ocenę poziomu graficznego pisma w przypadku starszych uczniów znajomości zasad ortograficznych, a także analizę samodzielnych wytworów pisemnych.
Ostatnio drastycznie wzrosła liczba uczniów klas starszych zgłaszających się do poradni psychologiczno-pedagogicznych. Trudno wówczas jednoznacznie ustalić, czy zaistniałe kłopoty szkolne mają swoje źródło nie tylko w deficytach funkcji percepcyjno-motorycznych, ale również w niedoskonałości procesu dydaktycznego na etapie młodszych klas czy zaniedbań wychowawczych. Dlatego też postępowanie wobec uczniów klas starszych powinno być szczególnie wnikliwe.
DYSKALKULIA
Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mającym swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno-fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.
Z definicji tej wynika jednoznacznie, że:
- dyskalkulia rozwojowa czyli specyficzne zaburzenia zdolności matematycznych, może być stwierdzana w kontekście prawidłowego, ogólnego rozwoju intelektualnego,
-jest rozpoznawana jako zaburzenie, gdy występują istotne różnice pomiędzy aktualnymi zdolnościami matematycznymi dziecka, a tymi, które są odpowiednie dla jego wieku.
Dyskalkulia bardzo często współwystępuje z dysleksją, ale też może występować jako dysfunkcja samodzielna.
Specyficzne trudności w nauce matematyki ujawniają się jako:
-trudności w liczeniu (opanowaniu arytmetyki i algebry),
-trudności w opanowaniu rachunków symbolicznych .
-trudności z geometrią i stereometrią
Wiąże się z tym mała pojemność pamięci krótkotrwałej.
Wyróżnia się 6 typów dyskalkulii rozwojowej (wg Kosca) :
1.dyskalkulia werbalna (słowna) - ujawniająca się w postaci zaburzeń zdolności nazywania matematycznych pojęć i relacji, trudności z określeniem liczby obiektów, problemów z nazywaniem cyfr i numerów ( przy użyciu liczebników głównych, porządkowych i zbiorowych),
2.dyskalkulia leksykalna (związana z czytaniem) to zaburzenia zdolności odczytywania symboli matematycznych, cyfr, liczb i znaków operacyjnych, trudności w kojarzeniu symboli operacyjnych z ich nazwami ( +,-, =, <, >,: % ),
3.dyskalkulia graficzna manifestująca się trudnościami w zapisywaniu liczb i symboli operacyjnych, problemami z zapisem liczb przy pisemnym dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu,
4.dyskalkulia proktognostyczna ( wykonawcza) polega na zaburzeniach manipulowania konkretnymi lub obrazkowymi obiektami w celach matematycznych – obliczanie liczebności zbiorów, porównywanie wielkości i ilości, trudnościach z uszeregowaniem obiektów wg kolejności rosnącej lub malejącej, problemach ze wskazywaniem, który z obiektów jest mniejszy , większy, które obiekty są tej samej wielkości,
5.dyskalkulia ideognostyczna (pojęciowo-wykowawcza) to zaburzenie rozumienia idei matematycznych, relacji niezbędnych do dokonywania obliczeń pamięciowych, trudności w dostrzeganiu zależności liczbowych (np. 6 to połowa z 12,6 jest o 1 większe od 5, jest odpowiednikiem 2x3),
6.dyskalkulia operacyjna to zaburzenie dotyczące dokonywania działań matematycznych mimo dobrych możliwości wzrokowo-przestrzennych oraz umiejętności czytania i pisania liczb.
Dyskalkulia rozwojowa, ujmowana jako zaburzenie dojrzewania zdolności matematycznych, winna być odróżniana od dyskalkulii pourazowej, polegającej na obniżeniu poziomu prawidłowo rozwiniętych zdolności matematycznych.
PSEUDODYSKALKULIA występuje, gdy dziecko nie jest w stanie wykazać swoich potencjalnych zdolności matematycznych wskutek zaburzeń emocjonalnych, choroby fizycznej, zmęczenia czy braków w wiadomościach.
Według neurologów w ludzkim mózgu istnieją obszary uznane za anatomiczno-fizjologiczne podłoże zdolności matematycznych. Powszechne jest twierdzenie, że dyskalkulia związana jest z zaburzeniami współpracy pomiędzy obu półkulami mózgowymi. Prawa jest bardziej odpowiedzialna za rozumienie intuicyjne, lewa – za rozumienie instrumentalne i algorytmiczne (badania Jakobsona z r. 1989).Zaburzenia te są wynikiem mikrourazów mózgu, powstałych podczas porodu, w okresie około- porodowym, lub w wyniku przebytych chorób np. zapalenia opon mózgowych.
Badania tego problemu w krajach anglojęzycznych w latach 90-tych XX wieku wykazują, że trudności w uczeniu się matematyki są związane;
-z mikrouszkodzeniami lewej półkuli mózgu (z dysfunkcjami językowymi).Osoby mają trudności w rozwiązywaniu zadań matematycznych „krok po kroku”, często potrafią podać ogólny sposób rozwiązania i odpowiedź zbliżoną do poprawnej,
-z dysfunkcjami płatów ciemieniowych – obustronnie (dysfunkcje niejęzykowe). Tu osoby mają trudności o charakterze globalnym, nie ujmują idei i sensu zadania, ale z pomocą nauczyciela mogą rozwiązać zadanie metodą „krok po kroku”. Nie są w stanie jednak odtworzyć potem kolejności wykonywanych operacji.
Inne , powszechne klasyfikacje tego problemu wyróżniają dwa typy trudności matematycznych:
1.dyskalkulia uogólniona – trudności dotyczą różnych aspektów myślenia matematycznego i posługiwania się liczbami. Są to głębokie deficyty myślenia matematycznego,
2.dyskalkulia specyficzna – gdzie trudności ograniczone są do wąskiego zakresu rozwiązywania problemów matematycznych np. dziecko sprawnie liczy, ale ma trudności w zakresie geometrii, trygonometrii, stereometrii czy rozwiązywania zadań z treścią. Tu deficyty myślenia matematycznego są wybiórcze i mniej nasilone.
Zaburzenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej:
1. trudności w przepisywaniu, pisaniu z pamięci i ze słuchu;
2. w początkach nauki trudności z zapamiętaniem kształtu liter, mylenie liter podobnych (a-o, a-ą, e-c, e-ę, l-l-t, m-n,u-w), różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej (b-p, b-d), pomijanie drobnych elementów graficznych (kreseczki, "ogonki" – ą, ę);
3. błędy typowo ortograficzne wynikające z gorszej pamięci wzrokowej.